Bij de herdenkingsbijeenkomst in de Grote Kerk sprak ik:

" Een Joods spreekwoord, dames en heren, geachte aanwezigen, een Joods spreekwoord luidt:

 'Proberen te vergeten verlengt slechts de ballingschap; het geheim van de verlossing ligt in  de herinnering'
 

In mei 1985 haalde de toenmalige Duitse bondspresident Richard von Weizsäcker dit Joodse spreekwoord aan. Hij deed dat in een toespraak ter gelegenheid van veertig jaar bevrijding van de nationaal-socialistische tirannie.

Ook van mijn kant welkom in de Grote Kerk bij de herdenkingsbijeenkomst die in Papendrecht vooraf gaat aan de kranslegging bij het oorlogsmonument. Een combinatie waarmee we proberen recht te doen aan voor ons zo invloedrijke gebeurtenissen en aan personen die daarbij nauw betrokken waren; betrokken waren bij oorlogshandelingen in ’40-’45, in Nederland en daarbuiten, maar ook daarna, tot op heden.

Omdat wij zo gezegend zijn dat we leven in een wereld waarin we grotendeels onze eigen beslissingen kunnen nemen, is het steeds moeilijker voor te stellen dat onze ouders en grootouders soms met hele andere omstandigheden te maken hadden. Omstandigheden waarin ze geen of weinig keuzevrijheid hadden. Daarom is het belangrijk herinneringen levend te houden en ons te blijven realiseren dat het inspanningen vraagt om onze vrijheid te behouden.

Morgen, 05 mei is het 70 jaar geleden dat we onze vrijheid herkregen; dat het bevrijding was. De avond daarvoor, vanavond, herdenken we de mannen en vrouwen die voor die vrijheid grote offers brachten; fysiek en mentaal zware littekens opliepen, waardoor zij de rest van hun leven getekend werden; of het ultieme offer brachten dat zij het leven lieten.

Vreugde en verdriet liggen rond deze dagen dicht bij elkaar en brengen emoties mee. Vanmiddag waren we op het Lancasterplein in de Oostpolder voor de onthulling van een informatiebord bij het monument dat ons herinnert aan 21 juli 1944. De dag  waarop de Lancaster bommenwerper genaamd ‘Popeye’, door het noodlot getroffen werd en de gehele bemanning van zeven man om het leven kwam. Een van hen was sergeant Ted Line, de navigator. Zijn jonge vrouw Marie kreeg op dezelfde dag zowel een brief van Ted, gedateerd 20 juli, waarin hij aangaf dat zij zich geen zorgen moest maken, als het bericht dat zijn vliegtuig gecrasht was en hij als vermist genoteerd stond! Zijn dochter Linda werd zeven maanden, nadat haar vader hier in de Oostpolder omkwam, geboren. Marie verkeerde op dat moment nog steeds in onzekerheid of hij nog leefde. Die Linda, dames en heren, is momenteel in Papendrecht  te gast. Vanmiddag onthulde zij op het Lancasterplein dat informatiebord, dat de link legt tussen de inspanningen van vele moedige bemanningsleden die tijdens de Tweede Wereldoorlog geallieerde vluchten uitvoerden, en onze vrijheid; de vrijheid die wij morgen vieren.

So, I address myself to you Mrs. Linda Kennedy, to welcome you once again, now here in this church; and I am sure that on behalf of all the people gathered here, I can say that all of us are glad that you and your brother Peter Child are among us, so that we can express our feelings of sorrow, gratitude and deep respect for your father and his comrades.
 

Dit jaar vieren we niet alleen dat het 70 jaar geleden is dat Nederland bevrijd werd van de Duitse onderdrukking, maar ook dat Nederlands-Indië bevrijd werd van de Japanse onderdrukking.
 

Vorig jaar mocht ik onder andere namens de ministers van binnenlandse zaken en van defensie, postuum onderscheidingen uitreiken aan de families Bal en Streefland vanwege hun respectievelijke grootvaders:  Jan Jacob Johannes Bal en Pieter Arie Streefland.

( Grootvader Bal werd tijdens de Tweede Wereldoorlog gemobiliseerd, deed bij het KNIL dienst als sergeant en overleed in 1949 in Medan aan de gevolgen van ziektes die hij tijdens zijn krijgsgevangenschap had opgelopen.
De heer Pieter Arie Streefland kwam na de mobilisatie eind 1941 bij het KNIL onder de wapenen, werd na de capitulatie in maart 1942 ook op transport naar Birma gezet en overleefde dit niet, hij overleed in 1943.)

Hun kleinzoon,  de heer Jan-Pieter Bal, is hier vanavond  aanwezig. Hij zal u zo dadelijk meer vertellen over de achtergronden van deze onderscheidingen.

De aanwezigheid van familieleden met een directe betrokkenheid bij zulke gebeurtenissen, geven de geschiedenis letterlijk een gezicht en dragen er aan bij dat wij ons daadwerkelijk blijven realiseren hoe belangrijk vrijheid is.

Vorig jaar hadden wij hier Jim Keeffe uit Amerika in ons midden, zijn vader James moest zich in maart 1944, met een parachutesprong  redden en hier via allerlei onderduikadressen uit handen van de bezetter proberen te blijven, desondanks werd hij toch gepakt en de laatste periode tot de bevrijding in een kamp ondergebracht ; hij overleefde. Ik gaf de familie Korteland, die naar Amerika ging en daar de 92^ste verjaardag van James Keeffe mee vierde, een felicitatiebrief voor hem mee. Ik ontving namens de familie Keeffe een brief terug waarin zij ontzettend grote waardering uitspraken over de wijze waarop Nederland met de Dodenherdenking omgaat.

 ik citeer:

'Dat het hele land op 4 mei in zijn geheel 2 minuten stil is, wekte ook bij de andere gezinsleden grote verwondering en dankbaarheid op. Ook dat er veel mensen samenkomen in de kerk of bij een oorlogsmonument werd gezien als een grote eer aan degenen die de dood vonden in de oorlogsjaren. En dat er nu een brief was van de burgemeester die vorig jaar in de herdenkingsdienst al zoveel mooie woorden in het Engels tot zoon Jim gesproken had, was een grote verrassing en een grote eer. Zowel James Keeffe als zoon Jim en wij allen werden er stil en emotioneel van. (…) Hij las de brief in gedeeltes voor, gezien de emoties die bij uw woorden loskwamen; daarna was het geruime tijd stil zozeer  was ieder vervuld met eigen pijn en gedachten.
Bij James Keeffe zelf waren er naast de emoties ook gevoelens van dankbaarheid dat hun gevaarlijke werk in de oorlog toen, nu nog zoveel mensen bezighoudt en dat daar openlijk waardering voor wordt uitgesproken. Dat was een grote eer voor hem en zijn hele familie! (…)
Het is belangrijk dat wij de oorlog en de slachtoffers nooit zullen vergeten en dat zij altijd, en in het bijzonder op 4 mei in onze gedachten zijn.'
 

einde citaat.
 

In aanvulling daarop, dames en heren, lijkt de wereld terwijl wij nu herdenken en morgen bevrijding gaan vieren, tegelijkertijd in brand te staan, zijn oorlog en grootschalig geweld aan de orde van de dag. Vrijheid is nog steeds niet vanzelfsprekend. Dat doet de vraag opkomen hoe het verhaal van de verschrikkingen van onderdrukking en bezetting blijvend kan worden gehouden, en hoe ons oorlogsverleden zich verhoudt  tot de actualiteit. De herinnering leidt ook tot ongemakkelijke vragen over het handelen van toen én over het onvoltooide project dat de democratische rechtstaat heet.

De geschiedenis herhaalt zich niet. Daarvoor is iedere gebeurtenis te uniek. Er zijn echter wel patronen waar te nemen. Waar het op aankomt, is dat we verbanden proberen te leggen tussen unieke, vaak dramatische,  gebeurtenissen en meer actuele ontwikkelingen. Wel moeten we de verschillen tussen vroeger en nu duidelijk benoemen, maar we mogen het trekken van paralellen ook niet uit de weg gaan. We moeten concrete verhalen vertellen om ze van generatie op generatie door te geven en in stand te houden. Dat doen we hier en dat zijn we verplicht aan de generatie die de gruwelen van geweld en vervolging zelf heeft meegemaakt. Deze verhalen kunnen er toe bijdragen dat we meer zicht krijgen op structuren die leiden tot de uitschakeling van rechtsstaat en democratie, en tot het verdwijnen van tolerantie en respect. Daarin ligt de kans besloten om huidige en toekomstige generaties waardevolle informatie aan te reiken, en de noodzakelijke herinnering blijvend van waarde te voorzien.

Om ook met Von Weisäcker te eindigen:

'Wie de ogen sluit voor het verleden, is blind voor de toekomst'.”