“ nooit meer oorlog”    

Dat was Dames en Heren, Jongens en Meisjes, de overheersende gedachte van velen bij het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Vandaag, op 04 mei 2016, zijn we hier bijeen om de slachtoffers van die Wereldoorlog te herdenken. We denken aan de miljoenen mensen, die in het oorlogsgeweld gesneuveld zijn, die in de concentratiekampen zijn omgekomen;  die hun verzet tegen geweld en onderdrukking,  die hun hulp aan onderduikers moesten bekopen met de dood; slachtoffers, zowel in Nederland als in Nederlands-Indië.

Veelal gewone mensen; mannen en vrouwen, jongens en meisjes zoals wij die hier bijeen zijn. Die door omstandigheden en vaak buiten hun schuld in de positie kwamen, dat ze met geweld en onderdrukking  geconfronteerd werden. Die van meet af aan slachtoffer werden en geen keus meer hadden. Maar ook gewone mensen, die nog wel een keuze konden maken, en ook maakten, zij het, vaak een heel moeilijke, bijna onmogelijke keuze om op te staan, in verzet te gaan tegen onrecht en onderdrukking: die de vaak ongelijke strijd aan gingen.

Lang is het afschuwelijke verhaal van die oorlogsjaren gedomineerd geweest door een scherpe scheiding tussen zij die goed, en zij die fout geweest zijn. De laatste jaren is dat beeld meer en meer genuanceerd: dat onderscheid tussen goed en fout was in de praktijk niet zo scherp. Vaak was er wel een keuze: voor meer of minder risico, voor het meer of minder delen van schaarste, en voor wel of geen hulp aan degenen die vertrapt dreigden te worden.

Na die Tweede Wereldoorlog was iedereen vastbesloten om het nooit meer zover te laten komen. Toch duurde het niet lang of er was ten gevolge van dekolonisatie en Koude Oorlog op verschillende plaatsen in de wereld wederom sprake van geweld, onderdrukking, oorlogsdreiging en soms ook van directe oorlogshandelingen. De geschiedenis van na 1945 tot op heden is er nog steeds een van gewapende conflicten, van onderdrukking, van geweld én van slachtoffers daarvan; ver weg en dichtbij. 

Nadrukkelijk worden we de laatste jaren geconfronteerd met aanslagen van terroristische aard en gruwelijkheden die begaan worden tegen individuele mensen of groepen. Het lijkt er op dat er zich een geweldspiraal af tekent die ernstig afbreuk doet aan de basis beginselen van vrijheid, veiligheid en vrede. Het aantal onschuldige slachtoffers neemt toe, het geweld , zinloos genoemd of niet, komt dichterbij. Het “nooit meer oorlog” lijkt soms verder weg dan ooit.

De vraag is, of en wat we daaraan kunnen en willen doen. Capituleren wij wel voor onderdrukking en geweld? Accepteren wij nu wel slachtoffers en mensen die van huis en haard verdreven zijn? Kiezen we ervoor het niet te weten, de andere kant op te kijken; opdat wij geen verantwoording hoeven te nemen, ogenschijnlijk risicoloos de toekomst kunnen aanschouwen in ons eigen kleine wereldje ?

De “nooit meer oorlog” gedachte heeft geresulteerd in een Verenigd Europa. Een Europa dat de laatste sporen van de Tweede Wereldoorlog uitwist, gevormd is en kiest voor vrijheid, veiligheid en vrede; waarin door welvaart te delen de vrede gediend wordt. Een Europa waar burgers elkaar verdragen en elkaar met respect voor opvattingen en overtuigingen benaderen.  Van waaruit ook het besef kan groeien dat er keuzes nodig zijn, om met alle beperkingen en risico’s die er zijn, zich in te zetten voor de vrijheid en veiligheid van anderen; voor het indammen van onderdrukking en geweld, ver weg en dichterbij. Een Europa dat tegelijkertijd steeds minder warmte lijkt te ontmoeten; dat zich lijkt te ontwikkelen tot enkel een economisch middel en daarmee steeds verder af komt te staan van haar oorspronkelijke ideaal, gebaseerd op de inzet en de offers van zovelen.

Vanavond zijn we in deze kerk bijeen en scharen wij ons straks rondom ons eigen Papendrechtse oorlogsmonument om de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en van oorlogsgeweld sindsdien te herdenken. Te herdenken, en er bij stil te staan hoe kostbaar en fragiel vrijheid is; dat de wereld sinds 1945 nog geen dag zonder oorlog is geweest. Tot op heden zetten ook onze militairen zich in voor de vrijheid van anderen. Daarom herdenken wij ook hen die bij Nederlandse missies elders hun offer gebracht hebben.

Steeds opnieuw dienen we na te denken over wat vrijheid is, betekent, en zo goed mogelijk beschermd kan worden. Dat kunnen we niet afdoen met één dag per jaar. Neen; één dag per jaar herdenken we en betuigen we respect voor de offers die gebracht zijn. Het gesprek over oorlog én vrijheid moet doorlopend gevoerd worden. Het behoud van onze vrijheid ligt in een rotsvaste toewijding aan de principes van onze democratische rechtsstaat. Op momenten dat die op de proef gesteld worden, moeten we ze nóg steviger omarmen. Wij mogen nóóit stoppen met het hooghouden van de waarden die het vrij-zijn mogelijk maken. We mogen ons vrij-zijn niet laten afbakenen door degenen die de vrijheid tarten, door impulsiviteit, naïef handelen of kortzichtig eigenbelang.

Dát is onze waarden onwaardig. Wie zijn principes inruilt op het moment dat ze daadwerkelijk worden getest, heeft ze nooit gehad.

Morgen, 05 mei, vieren we onze herwonnen vrijheid. Dat vieren van die vrijheid heeft ook de hoop, de verwachting of belofte in zich, dat er ooit een dag zal zijn, dat we in groter verband vreedzaam samen zullen leven. Dat kan alleen dichterbij komen, beste mensen, wanneer wij allen daarvoor durven te kiezen, verantwoordelijkheid durven te nemen, bereid zijn te zoeken naar onze bijdrage op onze schaal en in onze eigen omgeving.  Alleen dan geven we vrijheid vorm en inhoud, betekenis. Alleen dan kunnen we vrijheid doorgeven aan komende generaties…. Vrijheid betekenis geven en doorgeven.

Dat is, en blijft, ónze opdracht uit respect voor hen die wij vandaag herdenken.